१८५७ चा उठाव व महाराष्ट्र

1857 चा उठाव व महाराष्ट्र

1. रंगो बापुजी गुप्ते

सातार्‍याचा राजा प्रतापसिंह याचा वकील.
प्रतापसिंहचे सरकार खालसा होवू नये म्हणून प्रयत्न केला.
यासाठी सतत इंग्लंड मध्ये 12 वर्ष वास्तव्य
इंग्रजांनी मागणी मान्य न केल्यामुळे भारतात परतल्यावर इंग्रजांविरुद्ध सशस्त्रं उठावाची योजना रंगो बापूजीने बनवली.
मांग, रामोशी, कोळी, यांना भरती करून छुपे सैन्य उभारले.
सातारा व महाबळेश्वर येथे उठावाची योजना होती.
परंतु उठाव फसला, योजना यशस्वी झाली नाही.
रंगो बापुजी गुप्ते पळून जाण्यास यसस्वी.
2. नानासाहेब व तात्या टोपे :

इंग्रजांविरुद्ध 1857 च्या उठावात भाग
18 एप्रिल 1859 - तात्या टोपेला फाशी
उत्तरेकडील 1857 च्या उठावाला मराठी माणसांनी नेतृत्व पुरविले.
कोल्हापुरातील उठाव: :

1. जुलै 1857 - 21 व्या आणि 28 व्या रेजिमेंटमधील भारतीय सैनिकांचा उठाव.
2. डिसेंबर 1857 - कोल्हापूर छत्रपतीला लहान भाऊ चिमा साहेबाच्या नेतृत्वाखाली उठाव, बेळगाव, धारवाडा, कोन्हार परिसरातील हिंदी शिपायांनी योजना आखली
पण हा उठाव फसला.
वरील दोन्ही उठाव मोडून काढण्यात पोर्तुगीज सेनापती जेकबने सहाय्य केले.
जमाखिंडी संस्थानातील उठाव :

आप्पासाहेब पटवर्धन यांचा सहभाग
बेकायदेशीर शस्त्रसाठा जमा करून ठेवल्याबद्दल अटक व राजपद काढून घेतले.
1858 च्या राणीच्या जाहीरनाम्यानुसार आप्पासाहेबांची सुटका व राजपद परत मिळेल.
मुधोळमधील बेरडांचा उठाव :

1857 ल लागू केलेल्या शस्त्रबंदी कायद्यानुसार भारतीयांना विनापरवाना शस्त्र वापरण्यास बंधी घातली.
या शस्त्रबंदी कायद्याच्या विरुद्ध मुधोळमधील बेरडांनी उठाव केला.
बेरडांना सार्वजनिक ठिकणी फाशी देण्याचे तंत्र इंग्रजांनी वापरले.
सुरगाणा संस्थान मधील उठाव :

सुरगाणा संस्थानचा राजा नीळकंठराव भगवंतराव पवार यांनी भिल्ल व कोळी लोकांना हाताशी धरून उठाव घडवून आणला.
इंग्रजांनी उठाव मोडून काढला.
पेठच्या राजाला फाशी दिली.
खानदेशातील भिल्लाचा उठाव: :

सातपुडा भागात
नेतृत्व - काजीसिंग, भागोजी नाईक, शंकरसिंह
1500 पेक्षा अधिक भिल्ल सहभागी
सरकारी खजिना लुटला
इंग्रजांनी उठाव मोडून काढला
औरंगाबादेतील उठाव :

औरंगाबादेतील घोडदळाच्या पलटणीत मुस्लिम बहसंख्य
मुघल बादशाहाविरुद्ध उत्तरेकडे लढाईसाठी जाण्यास ब्रिटिश घोडदळातील मुस्लिम सैनिक नाखुन होते.त्यामुळे उठाव केला.
नेतृत्व - फिदाअली
नागपूरमधील उठाव :

नागपूरमधील मराठे मंडळींची उठावाला फूस
युरोपीयन अधिकार्‍यांची दारूगोळा, तोफा हस्तगत करणे, सीताबर्डीचा किल्ला हस्तगत करणे असे उठावाचे पूर्वनियोजित स्वरूप होते.
या उठावाला भोसले कुळातील बाकाबाई हिचा विरोध
बाकाबाई सारखी माणसे देशद्रोहि राहिल्यामुळे उठाव फसला.
निकष :
- 1857 च्या उठावात मराठी जनतेने भाग घेतला असला तरी त्याचे सहभागीत्व अत्यंत मर्यादित होते. ते महाराष्ट्राच्या विशिष्ट भागापुरते मर्यादीत होते. या भागात राष्ट्रीयत्वाच्या - - भावना तेवड्या प्रखरतेने उदयास आल्या नव्हत्या.
- परकीय राजवटीविरुद्ध चीड, संताप, हा प्रामुख्याने संस्थानिकांत राज्य गमावलेल्या वर्गात होता.आदिवासी जमातीत होता.
- 1857 च्या उठावात मराठी माणसांनी नेतृत्व पुरविले.
नारायण मल्हार जोशी :

कामगार नेते
All India trade union congress च्या स्थापनेत पुढाकार - 1920
AITUC चे 1925 ते 1929 या काळात general secretary होते.
1931 मध्ये जोशींनी AITUC सोडली & All India Trade union Federation ची स्थापना केली.
AITUC मध्ये डाव्यांचे प्रमाण वाढल्यामुळे म्हणून जोशींनी ALTUC सोडली.
भारतातील कामगार चळवळ :

1850 ते 1900 भारतातील कामगार वर्गाच्या उदयाचा कालखंड. या काळात ब्रिटीशांनी भारतात औद्योगिकीकरणास प्राधान्य दिले नाही. त्यामुळे भारतात औद्योगिक विकासाचा वेग कमी होता पर्यायाने कामगार वर्गाची संख्या कमी होती.
1900 ते 05 नंतर ब्रिटिशांनी त्यांच्या गरजेतून भारतीय भांडवलदारांचा औद्योगिक कारखाने उभारण्यास प्रोत्साहन दिले. यानंतर भारतात औद्योगिक कारखाने स्थापन करायला चालना मिळाली पर्यायाने कामगार वर्गाची संख्या वाढली.
1920-All India trade union congress ची स्थापना
नारायण मेघाजी लोखंडे

जन्म - 1848 ठाणे
भारतातील कामगार चळवळीचे प्रणेते.
महात्मा फुलेचे अनुयायी होते.
Bombay mill hands Association ची स्थापना - 1881 ला.
महाराष्ट्रातील शेतकरी उठाव :

1857 - पुणे व अहमदनगर, सातारा जिल्ह्यात या प्रदेशात अस्तित्वात असलेली महसुलाची पद्धती-रयतवारी
रयतवारी पद्धतीचा दोषाप्रमाणे या भागातील शेतकरी सावकारांच्या तावडीत सापड्लेले
या भागातील सावकार बाहेरून आलेले मारवाडी, गुजराती होते.
1860 च्या दशकात पूर्वार्धात अमेरिकेतील यादवी युद्धमुळे कापसाची निर्यात वाढल्याने कापसाचे भाव वाढत गेले.
1964 मध्ये यादवी युद्ध संपल्यावर कापसाची निर्यात कमी होवून कापसाच